Ayaz Kala i Toprak Kala – uzbeckie zamki na piasku, i to jakie!

Ruiny twierdz i ufortyfikowanych miast, wyłaniających się z żółto-czerwonej pustyni. Na horyzoncie – z jednej strony pola bawełny poprzecinane kanałami i rzędami topoli, z drugiej – majestatyczne, ciemnobrązowe pasmo gór. 

Całe szczęście, że zachodni Uzbekistan (a właściwie autonomiczna republika Karakalpakstanu) to nie tylko ogromna, płaska stepowo-pustynna przestrzeń, na której, jeśli nie umrze się z pragnienia, to na pewno z nudów.

Jechaliśmy już drugi dzień z miasta Nukus, gdy nagle teren zaczął delikatnie falować, a na horyzoncie wyraźnie zarysowało się pasmo ciemnobrązowych gór wyłaniających się ponad wypalone słońcem, pustynne pagórki. Szybkie spojrzenie na mapę – oto przed nami góry „Sultan Uvays Dag” (nazwa upamiętnia sufickiego świętego), jedyna w promieniu kilkuset kilometrów tego typu krajobrazowa „anomalia”, która od razu rozpaliła kolarskie serce Janka.  Na moją wyobraźnię zadziałała natomiast sugestia przewodnika Lonely Planet, by będąc w tej części Uzbekistanu, koniecznie zobaczyć rozsiane po pustyni malownicze ruiny.  Zapowiadało się interesująco, postanowiliśmy więc, zamiast spieszyć się z jazdą na wschód, pokręcić się kilka dni właśnie w tej okolicy.

Dojechaliśmy do miasteczka, z którego mogliśmy albo odbić na południe do Chiwy, albo skierować się na północ w stronę pustynnych twierdz. Wyboru naszej dalszej drogi dokonaliśmy jednak nie my, a wiatr, który mocno wiał z północnego wschodu. Pojechaliśmy zatem do Chiwy, fortece zostawiając na drogę powrotną. Jednak po trzech dniach spędzonych na oglądaniu zabytków, Janek miał już dość, i najchętniej jechałby dalej na wschód, ja natomiast koniecznie chciałam zobaczyć te fortece. Ostatecznie stanęło na moim, i mimo wściekłości Janka, pojechaliśmy w stronę zamków na/z piasku, walcząc całą drogę z wiatrem wiejącym w mordę (który po kilku dniach wcale nie odpuścił).

Podsumowując, udało się nam dojechać do ruin Toprak Kala, a następnie Ayaz Kala (w której skład wchodzą de facto trzy osobne budowle). Z obu twierdz, wytężając wzrok lub wspomagając się teleobiektywem, można dostrzec inne twierdze znajdujące się w okolicy.

A teraz trochę faktografii:

Twierdze są pozostałością po czasach dawnej świetności starożytnego Chorezmu.  Wzniesione zostały w ogromnym uogólnieniu około dwa tysiące lat temu.  Ich zadaniem była obrona żyznych ziem doliny Amu-Darii (której koryto kilkaset lat temu znajdowało się w tych właśnie okolicach, a potem zmieniło nieco swój bieg). Część budowli pełniła rolę warownych twierdz, inne stanowiły rodzaj ufortyfikowanych miast, w jeszcze innych sprawowano kult religijny. Było ich kilkadziesiąt, ale tylko kilka zachowało się do dzisiaj we względnie dobrym stanie (czytaj: w ogóle można poznać, że tutaj znajdowało się coś, co zostało wzniesione ręką człowieka, a nie jakaś przypadkowa gliniasta górka, inne można rozpoznać jedynie oglądając zdjęcia lotnicze). Część z nich została zniszczona przez najeźdźców, inne porządnie nadgryzł ząb czasu. Nic dziwnego – zbudowane zostały z mieszanki błota (surowej gliny?) i słomy, pozyskiwanego lokalnie materiału, powszechnie stosowanego tutaj po dziś dzień, jednakże w dłuższej perspektywie poddającego się erozji tak samo łatwo, ja okoliczne wzgórza będące dziełem natury.

Na tym terenie prowadzone są prace archeologiczne i co jakiś czas udaje się odkryć pozostałości kolejnej budowli. Szczególnie polecam odwiedzenie strony http://www.karakalpak.com/tourancient.html na której opisano szczegółowo oraz opatrzono zdjęciami kilkadziesiąt twierdz. Strona zawiera również mnóstwo informacji o dziedzictwie kulturowym i ludziach zamieszkujących tę część Uzbekistanu.